Kiedy zalecana jest diagnoza psychologiczna dziecka? Jak już zostało wspomniane powyżej – wtedy, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że źródłem trudności dziecka są tzw. całościowe zaburzenia rozwojowe – nie tylko zaburzenia ze spektrum autyzmu, ale także np. zaburzenie z deficytem uwagi: ADHD; Kiedy dziecko sprawia trudności W Ośrodku Terapii Cogito posiadamy najnowocześniejsze narzędzia diagnostyczne, dodatkowo w sytuacji specyficznych trudności dziecka pogłębiamy badanie o ocenę neuropsychologiczną. opracowanie wyników badań, przygotowanie opinii - to czas pracy psychologa lub zespołu specjalistów, jeśli wymagała jego obecności sytuacja diagnostyczna. Opinie pisemne biegłego psychologa sądowego Opinie sporządzone w oparciu o dane przekazane przez klienta, analizę nagrań audio i video, analizę dostarczonej przez klienta dokumentacji, korespondencji, badań psychologicznych, obserwacji, prób klinicznych itd., portrety psychologiczne, opinie alternatywne do opinii wydanych przez inne Działania psychologa pracy w tej dziedzinie koncentrują się doradztwie zawodowym i rekrutacji, problemach motywacji do podjęcia nauki w danym zawodzie lub pracy na danym stanowisku, poziomu zadowolenia pracowników z wykonywanej pracy oraz absencji. Psycholog pracy bada samopoczucie pracowników w miejscu pracy i wydajność pracowników do psychologa wyczerpująco uwzględniała indywidualne potrzeby dziecka, a ustalenia i wyniki badań zawarte zostały m.in. w sporządzonej przez niego diagnozie psychofizycznej. Treść dokumentacji nie budzi zastrzeżeń. Fizjoterapeuta prowadził dla wychowanki kartę dziecka, w której zawarł szczegółowe informacje dot. podejrzenia o molestowanie seksualne dziecka. Najsuchsze fakty jakie potrafię: - 8-letnie dziecko trafia do psychologa z powodu wzmożonych. praktyk autoerotycznych. - w trakcie badania wychodzi, cytuję, "wujek dotykał mnie bo. myślał że już śpię". - psycholog twierdzi, że ma obowiązek zgłosić podejrzenie na. prokuraturę. Hcmz0Pg. Rodzina uznana jest za najbardziej istotne środowisko wychowawcze i socjalizacyjne, zapewniające dziecku nie tylko zabezpieczenie potrzeb egzystencjalnych, ale również rozwój fizyczny, społeczny i emocjonalny. Dysfunkcyjny system rodzinny, często jest źródłem doznawania przez nastolatka trudnych emocji, stanowi podłoże frustracji, lęków i napięć (Michałowska, 2012). Pogłębiona diagnoza środowiska rodzinnego nieletniego jest pierwszym krokiem do wypracowania skutecznych metod oddziaływania na nastoletnich sprawców przestępstw. Środowisko rodzinne może przyczyniać się do rozwoju zachowań przestępczych u nastolatków w sposób bezpośredni, czyli poprzez własne oddziaływanie demoralizujące, uniemożliwiając prawidłowy proces socjalizacji, oraz pośrednio, kiedy nastolatek nie znajduje w rodzinie oparcia i zainteresowania, poszukuje kontaktów rówieśniczych, które nie są kontrolowane, wchodzi w grupy, które niekorzystnie wpływają na jego Obszary funkcjonowania rodziny W obszarze badań rodziny i jej roli socjalizacyjnej eksponuje się dwa główne jej obszary funkcjonowania, w obrębie których występuje uniwersalny zbiór uwarunkowań rozwojowo-wychowawczych sprzyjających bądź szkodzących prawidłowemu kształtowaniu osobowości dziecka. Są to: warunki materialno-bytowe egzystencji dziecka (źródło zaspokojenia potrzeb biologicznych, tj. odżywiania, ubioru, zabezpieczenia zdrowia, podstawy materialne dla oddziaływań wychowawczych dotyczące zakupu sprzętu do zabawy, rekreacji i edukacji), treść i style interakcji psychologiczno-pedagogicznych odpowiedzialnych za rozwój dziecka (źródło zaspokajania i rozwoju potrzeb psychicznych, tj. osobisty kontakt z dzieckiem, sieć bodźców dostarczanych dziecku przez członków rodziny) (Stanik, 2013). Już w pierwszych miesiącach życia dziecka wytwarzają się u niego związki (odruchy) warunkowe między nim, a powtarzanymi zachowaniami członków rodziny. Gdy zachowania te są prawidłowe z psychologicznego punktu widzenia, dziecko rozwija się emocjonalnie normalnie. Natomiast gdy zachowania te są wadliwe, drażliwe bądź bolesne dla dziecka, utrwalają się u niego reakcje lękowe, które w dalszym ciągu przeradzają się w syndrom lękliwości jako rys osobowości. W kolejnych fazach rozwojowych interakcje w rodzinie stają się stymulatorami rozwoju języka u dziecka, stanowią wzorzec zachowań, a także wyznaczają granice dla zachowań niepożądanych (Stanik, 2013). Opiniodawcze Zespoły Sądowych Specjalistów zajmują się diagnostyką i sporządzaniem opinii w sprawach nieletnich. Ośrodki te pełnią w Polsce funkcję pomocniczą wymiaru sprawiedliwości. Proces diagnostyczny oraz sporządzana na jego podstawie opinia ma istotne znaczenie w sprawach sądowych nieletnich z uwagi na zakreślenie przez specjalistów kierunków oddziaływań, których wdrożenie ma wpływ na konkretnego nieletniego. Praktyka własna w dziedzinie opiniodawstwa sądowego w obszarze problematyki nieletnich wskazuje, iż większość sprawców przestępstw wywodzi się z rodzin, w których obowiązywały przestępcze wzory zachowań, zachowania agresywne członków rodziny, porzucenie rodziny przez jednego z rodziców, brak pozytywnych wzorców funkcjonowania (w obszarze pracy, realizacji ról społecznych). Należy jednak pamiętać, że społeczne przystosowanie nastolatka, rodzaj i zakres jego uspołecznienia oraz stopień i funkcja społeczna jego samodzielności są nie tylko efektem wychowania i wpływu środowiska rodzinnego. Zależą również od procesów psychobiologicznych rozwoju człowieka, wpływu otoczenia ( środowisko lokalne, sąsiedzkie, rówieśnicze, szkolne), w którym tkwi dziecko i które wyznaczają zakres rozwojowych możliwości oraz procesu socjalizacji. Diagnoza problematyki nastoletnich sprawców przestępstw Opiniodawcze Zespoły Sądowych Specjalistów (OZSS) zajmują się diagnostyką i sporządzaniem opinii w sprawach nieletnich. Ośrodki te pełnią w Polsce funkcję pomocniczą wymiaru sprawiedliwości. Proces diagnostyczny oraz sporządzana na jego podstawie opinia ma istotne znaczenie w sprawach sądowych nieletnich z uwagi na zakreślenie przez specjalistów (psycholog, pedagog, psychiatra) kierunków oddziaływań, których wdrożenie ma wpływ na konkretnego nieletniego. Proces diagnostyczny składa się z trzech etapów: analizy akt sądowych sprawy i przygotowania do badania (dostosowanie lokalu, dobór stosownych metod, wezwanie uczestników badania), wykonanie badania właściwego (nawiązanie kontaktu z osobami badanymi – nieletnim i jego rodzicami lub innymi opiekunami, zastosowanie wybranych metod badawczych), opracowanie zebranego materiału (analizy i interpretacji wyników badania, integracji danych, konsultacji w zespole, sformułowania opinii na piśmie). Wydana opinia ma formę studium przypadku złożonego z następujących elementów: wywiadu środowiskowego (obszernego i wnikliwego), wyników przeprowadzonych badań psychologicznych (w obszarze intelektu, cech osobowości, charakterystyki relacji rodzinnych, środowiska nieletniego), wyników badań pedagogicznych (charakterystyki środowiska wychowawczego – stosowanych metod wychowawczych, kompetencji rodzicielskich, przejawów demoralizacji nieletniego), wyników konsultacji psychiatrycznej nieletniego. Wymiar sprawiedliwości oczekuje od psychologa (i pozostałych specjalistów wchodzących w skład zespołu badającego) udzielenia odpowiedzi na postawione w tezie dowodowej sądu pytania, przed sądem zaś wnikliwą analizę sporządzonej opinii oraz jej efektywne wykorzystanie na etapie orzekania o dalszych losach nieletniego (Włodarczyk-Madejska, 2017). Czyny nieletnich sprawców przestępstw Lekceważenie norm prawnych, bez względu na to czy przybiera postać przestępstwa, czy wykroczenia, stanowi przejaw demoralizacji i winno spotkać się ze zdecydowaną reakcją ze strony społeczeństwa i organów ścigania. Powzięte działania wobec nieletniego powinny skutkować powrotem nastolatka do właściwych postaw i zachowań. W wyniku prowadzonej pracy badawczej obejmującej nieletnich należy dokonać oceny poziomu demoralizacji nastolatka. W myśl ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich z dnia 26 października 1982 r. demoralizacja oznacza stan lub proces charakteryzujący postawy i zachowania nieletniego w stosunku do obowiązujących w społeczeństwie podstawowych norm i zasad postępowania (Stanik, 2013). Przykładowy katalog okoliczności i zachowań świadczących o demoralizacji nastolatka zawiera: wagary, zaniedbywanie nauki szkolnej, ucieczki z domu, picie alkoholu, używanie środków odurzających, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, naruszenie zasad współżycia społecznego, popełnianie czynów zabronionych. Po dokonaniu całościowej analizy dostępnego materiału dowodowego, w tym informacji zawartych w opinii specjalistycznej, sąd może zastosować wobec nieletniego grupę środków (art. 6 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich): środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, środki leczniczo-wychowawcze (np.: umieszczenie w młodzieżowym ośrodku socjoterapii, ośrodku wychowawczym lub domu pomocy społecznej), środki poprawcze (umieszczenie w zakładzie poprawczym), środki wychowawcze (np. upomnienie, nadzór rodziców lub opiekunów prawnych, nadzór kuratora, skierowanie nieletniego do placówki, która przejmuje część obowiązków wychowawczych od rodziców, jak np. ośrodek szkolno-wychowawczy). Studium przypadku Nieletni Igor, lat 15, obecnie wychowanek Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii. Skierowany na badania specjalistyczne sądowe, dopuścił się znieważenia nauczyciela, wszczynał bójki wśród rówieśników, zastraszał rówieśników, eksperymentował z używkami (alkohol i marihuana). W wyniku badań i analizy całości materiału w sprawie ustalono, że nieletni wywodzi się z rodziny pełnej, w chwili obecnej nienoszącej jawnych oznak patologii społecznej, ale dysfunkcyjnej wychowawczo. Ma młodszego o trzy lata brata, rodzice tworzą konkubinat; rodzina zajmuje mieszkanie socjalne, mieszka wraz z dorosłym bratem ojca, trzeźwym alkoholikiem, w przeszłości wszczynającym awantury domowe. Sytuacja finansowa rodziny jest mało stabilna – matka trudni się pracami dorywczymi, ojciec prowadzi własną działalność okresowo zawieszaną, w przeszłości trudnił się hazardem, ma długi, karany sądownie za przestępstwa przeciwko mieniu i czyny chuligańskie, kilka lat był osadzony w zakładzie karnym. Nieletni pochodzi z ciąży o prawidłowym przebiegu. Dane anamnestyczne nie wskazują na czynniki obciążające przebieg rozwoju psychomotorycznego dziecka, nie chorował poważnie, nie był hospitalizowany. Rodzice prezentują niepożądane postawy wychowawcze – mocno ochraniające, bagatelizujące i pomniejszające problemy syna (od I klasy szkoły podstawowej miał problemy z zachowaniem i dostosowaniem się do zasad panujących w klasie i wśród rówieśników). Rodzice w procesie wychowawczym nie koncentrowali się na wdrożeniu obowiązków, nie stawiali dziecku granic i zasad, w efekcie chłopiec ma dwuletnie opóźnienie szkolne. Przyczyn pogłębiających się problemów u Igora (tj. wagarów, aroganckiego i wulgarnego zachowania na terenie szkoły, łamania regulaminu szkoły poprzez wszczynanie bójek, znieważenie nauczyciela) upatrywali w prowokacyjnych zachowaniach uczniów i niesprawiedliwych postawach nauczycieli wobec syna. Ponadto rodzice prezentowali postawę roszczeniową wobec instytucji (szkoły, kurateli sądowej) i mało krytyczną wobec siebie i syna, czym wzmacniali poczucie bezkarności Igora. Obecnie bierni i bezradni wobec jego problemów. Szkoła złożyła zawiadomienie do sądu rodzinnego, w trybie pilnym nieletni został skierowany do Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego, w toku trwało postępowanie o demoralizację. W trakcie postępowania sądowego, w wyniku badań specjalistycznych stwierdzono u nieletniego zaburzenia zachowania i emocji (ryzyko rozwoju zaburzeń osobowości w kierunku osobowości narcystycznej), poziom demoralizacji nieletniego oceniono jako początkowy z tendencją do pogłębiania. Dysfunkcyjne środowisko wychowawcze, w tym niskie umiejętności wychowawcze rodziców, wskazano jako jedną z głównych przyczyn problemów wychowawczych dziecka. Zalecono w opinii specjalistycznej wdrożenie dwutorowych działań, tj. ukierunkowanych na podniesienie kompetencji wychowawczych rodziców i pedagogizację oraz objęcie nieletniego oddziaływaniami socjoterapeutycznymi. Studium przypadku Nieletni Alan, lat 17, obecnie wychowanek Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego. Skierowany na badania specjalistyczne, bo dopuścił się kradzieży, licznych pobić ( jako pseudokibic), stosował używki, wagarował, znieważył nauczyciela. W wyniku badań i analizy całości materiału w sprawie ustalono, że nieletni wywodzi się z rodziny rozbitej, rodzice rozwiedli się, gdy chłopiec miał 10 lat, pozostał pod opieką matki wraz z czwórką starszych, pełnoletnich braci. Wśród przyczyn rozpadu małżeństwa rodziców stwierdzono nadużywanie alkoholu przez ojca, co wpływało niekorzystnie na sytuację finansową rodziny (miał problemy z utrzymaniem pracy z powodu nadużywania alkoholu), jak i na atmosferę domową (ojciec pod wpływem alkoholu wszczynał awantury, kłótnie, nie dokładał się do budżetu domowego, stos... Kup prenumeratę Premium, aby otrzymać dostęp do dalszej części artykułu oraz 254 pozostałych tekstów. To tylko 39 zł miesięcznie. Jan M. Stanik Kompleksowy podręcznik akademicki dotyczący zagadnień psychologii sądowej. Zawiera nie tylko refleksję nad statusem psychologii sądowej jako nauki, jej przedmiotem, celem, warstwą metodologiczną i etyczną, ale także przejrzyste omówienie psychologicznych i socjologicznych koncepcji przestępczości. Szczególną zaletą książki jest szczegółowa analiza psychologicznych struktur i mechanizmów zachowań (procesy poznawcze, rozwój moralny, regulacja emocji, procesy motywacji, osobowość, postawy, stres psychologiczny) wpływających na możliwość zaistnienia zachowań dewiacyjnych. Rozbudowana część podręcznika dotyczy asocjalności i zachowań przestępczych wśród młodzieży wraz z opisem autorskiej koncepcji ułomnej regulacji osobowości osób socjalnych. Opinie: Wystaw opinię Ten produkt nie ma jeszcze opinii Koszty dostawy: Odbiór osobisty zł brutto Kurier DPD zł brutto Paczkomaty InPost zł brutto Orlen Paczka zł brutto Kurier InPost zł brutto Kod producenta: 978-83-01-19529-8 Kompleksowy podręcznik akademicki dotyczący zagadnień psychologii sądowej. Zawiera nie tylko refleksję nad statusem psychologii sądowej jako nauki, jej przedmiotem, celem, warstwą metodologiczną i etyczną, ale także przejrzyste omówienie psychologicznych i socjologicznych koncepcji przestępczości. Szczególną zaletą książki jest szczegółowa analiza psychologicznych struktur i mechanizmów zachowań (procesy poznawcze, rozwój moralny, regulacja emocji, procesy motywacji, osobowość, postawy, stres psychologiczny) wpływających na możliwość zaistnienia zachowań dewiacyjnych. Rozbudowana część podręcznika dotyczy asocjalności i zachowań przestępczych wśród młodzieży wraz z opisem autorskiej koncepcji ułomnej regulacji osobowości osób socjalnych. TytułPsychologia sądowa. Podstawy - badania - aplikacje AutorJan M. Stanik Językpolski WydawnictwoWydawnictwo Naukowe PWN ISBN978-83-01-19529-8 Rok wydania2013 Warszawa Wydanie1 Liczba stron740 Formatmobi, epub Spis treściPrzedmowa XVII Wstęp XXV Część 1. Psychologiczne struktury i mechanizmy zachowań 1 Rozdział 1. Założenia ogólne 3 „Człowiek w sytuacji” – paradygmat psychologii poznawczej Tadeusza Tomaszewskiego 3 Struktura sytuacji 4 Funkcje sytuacji 4 Niespecyficzne i specyficzne cechy sytuacji 6 Rozdział 2. Rozwój procesów poznawczych i dorastanie społeczno-moralne a regulacja zachowania 10 Pojęcie rozwoju psychicznego 10 Rozwojowy charakter standardów i mechanizmów poznawczych. Epistemologiczno-psychologiczna teoria rozwoju Jeana Piageta (1896–1980) 15 Stadia rozwoju umysłowego 15 Rozwój moralno-społeczny 19 Teoria rozwoju społeczno-moralnego Lawrence’a Kohlberga (1927–1986) 24 Perspektywa aplikacji teorii Kohlberga na grunt psychologii sądowej w sprawach nieletnich 32 Rozwój i funkcjonowanie struktur poznawczych według Piageta i Kohlberga w kontekście współczesnego modelu Kennetha Dodge’a 35 Teoria rozwoju tożsamości ego Erika H. Eriksona (1902–1994) 37 Teoria zadań rozwojowych Roberta J. Havighursta (1900–1991) 48 Założenia ogólne 48 Zadania rozwojowe a kryzysy rozwojowe 56 Negatywne skutki niepowodzenia w realizacji NZR – refleksje własne 57 Internalizacja wartości moralnych i norm postępowania a regulacja zachowania 61 Pojęcia wartości i standardów wartości 61 Normy postępowania a normy moralne 64 Sens podmiotowy normy moralnej a język 66 Co to znaczy „działanie normy”? 67 Geneza osobowościowej regulacji moralnej 69 Koncepcja normocentrycznego rozwoju regulacji społeczno-moralnej Janusza Reykowskiego 70 Symboliczne opanowanie norm 71 Koncepcja regulacji społeczno-moralnej związanej z Ja (poczuciem własnej wartości) Shaloma Schwartza i Jerzego Karyłowskiego 72 Ułomne skutki desocjalizacyjne w internalizacji norm moralnych 75 Ułomne skutki desocjalizacyjne w świetle koncepcji Shaloma H. Schwartza 75 Ułomne skutki desocjalizacyjne na tle koncepcji Lawrence’a Kohlberga w świetle badań empirycznych 76 Rozdział 3. Funkcjonowanie emocji jako regulatora zachowania 79 Wprowadzenie 79 Pojęcie emocji 80 Cechy (komponenty) emocji 82 Pobudzenie emocjonalne 82 Znak emocji 86 Treść emocji 88 Poznawcze reprezentacje emocji 89 Kognitywistyczno-językoznawczy model uczuć 92 Anatomiczno-fizjologiczne generatory i transmitery emocji 97 Społeczne mechanizmy powstawania i funkcjonowania emocji 99 Lęk i mechanizmy jego funkcjonowania 100 Gniew i agresja a problematyka asocjalności 105 Nastroje 108 Rozdział 4. Procesy i mechanizmy motywacji 110 Wprowadzenie 110 Ewolucjonistyczne podejście do problematyki motywacji 111 Psychoanalityczne teorie motywacji 112 Behawiorystyczne teorie motywacji 115 Problematyka motywacji w koncepcjach opartych na pojęciach potrzeb i wartości 117 Poznawcze koncepcje motywacji 124 Rozdział 5. Postawy: struktura i funkcje regulacyjne 128 Pojęcie postaw 128 Mechanizm regulacyjny postaw 129 Postawy a spostrzeganie społeczne. Percepcja i ocena w mechanizmie regulacyjnym postaw 129 Poziom ogólności postaw a zachowanie 130 Wrogość jako postawa 131 Struktura postawy wrogości 136 Rozdział 6. Osobowość jako centralny system integracji i regulacji zachowania 146 Wprowadzenie 146 Pojęcie i geneza osobowości w ujęciu psychologii poznawczej 147 Założenia ogólne 147 Obraz własnej osoby (OWO) oraz jego funkcje integracyjne i regulacyjne 153 Psychologiczne automatyzmy w regulacji zachowań 155 Kształtowanie się osobowości w świetle teorii społecznego uczenia się Alberta Bandury 163 Rozdział 7. Psychologiczne mechanizmy zachowania w warunkach stresu psychologicznego 170 Wprowadzenie 170 Psychologiczne koncepcje stresu 173 Radzenie sobie ze stresem 177 Konsekwencje stresu psychologicznego 183 Możliwości psychologicznego diagnozowania stylów radzenia sobie ze stresem 184 Część 2. Socjologiczne i psychologiczne koncepcje przestępczości 187 Wprowadzenie 189 Rozdział 8. Wybrane socjologiczno-kryminologiczne koncepcje dewiacji i przestępczości 192 Orientacje strukturalistyczno-funkcjonalne 192 Teoria anomii Roberta Kinga Mertona (1910–2003) 192 Orientacje kulturowe. Teoria zróżnicowanych powiązań Edwina H. Sutherlanda (1883–1950) 198 Wprowadzenie 198 Twierdzenia teorii E. H. Sutherlanda 199 Druga wersja teorii zróżnicowanych powiązań 200 Stosunek Sutherlanda do kompetencji i statusu teoretycznego „przyszłej” psychologii przestępczości 210 Orientacje podkulturowe 212 Pojęcie podkultury i dewiacji społecznej 212 Teoria podkultur dewiacyjnych Alberta K. Cohena 218 Koncepcja podkultur warstw niższych Waltera B. Millera 222 Teoria zróżnicowanych możliwości Richarda A. Clowarda i Lloyda E. Ohlina 228 Teoria neutralizacji Greshama M. Sykesa i Davida Matzy. W stronę eksplanacji psychologicznej 234 Orientacje kontroli społecznej 239 Teoria kontroli społecznej Travisa Hirschiego 239 Orientacje reakcji społecznej 246 Teoria symbolicznego interakcjonizmu Georga H. Meada (1863–1931) 246 Społeczne interakcje a dewiacje i etykietowanie 250 Założenia modelowe reakcji społecznej i psychospołeczne mechanizmy naznaczenia według Cooleya, Lemerta, Beckera i Garfinkla 251 Rozdział 9. Psychologiczne koncepcje dewiacji i przestępczości 261 Wprowadzenie 261 Uwarunkowania przestępczości w świetle teorii Hansa Jürgena Eysencka (1916–1997) 262 Uczenie się przez unikanie a problematyka przestępczości i Davida T. Lykkena, Stanleya Schachtera i Bibba Latané 270 Chloropromazyna, lęk a kłamanie 277 Psychopatia a problemy przestępczości 280 Wprowadzenie 280 Problemy definicyjne psychopatii w różnych systemach klasyfikacyjnych 282 Współczesne definicje psychopatii 287 Genotyp i fenotyp psychopatii 291 Trudności metodologiczne w trafności pomiaru psychopatii 291 Psychopathy Checklist (PCL) Roberta D. Hare’a 293 Złożoność syndromu (trwałego defektu osobowościowego) psychopatii 296 Teoria zachowań internalizacyjnych i eksternizacyjnych Thomasa M. Achenbacha 298 Teoria ogólnego napięcia Roberta Agnewa 302 Parcjalne, psychologiczne koncepcje przestępczości 308 Charakterystyka syndromu HIA/ADHD 308 Badania Davida P. Farringtona (HIA i CP) 311 Teoria kontroli powstrzymującej Waltera C. Recklessa 316 Koncepcja przestępczości Michaela R. Gottfredsona i Travisa Hirschiego oraz jej weryfikacja empiryczna Estelli Romero 322 Wprowadzenie 322 Badania weryfikacyjne Estelli Romero i zespołu 324 Międzyczynnikowa analiza wyników trzech testów samokontroli 327 Psychologiczno-poznawczy sposób pojmowania samokontroli. Ku syntezie 334 Teoria przestępczego stylu myślenia i stylu życia Glena D. Waltersa 338 Wprowadzenie 338 Model przetwarzania informacji społecznych Kennetha A. Dodge’a 340 Teoria przestępczego stylu życia i myślenia Glena Dawida Waltersa 345 Wprowadzenie 345 Postulaty i kluczowe terminy w teorii Waltersa 345 Styl myślenia i działania przestępczego 347 Model stylu życia i myślenia przestępczego 353 Uwagi polemiczne i krytyczne wobec teorii Waltersa 356 Teoria Hermana A. Witkina a perspektywa wyjaśnienia zróżnicowanej asocjalności nieletnich 359 Część 3. Psychologia sądowa w zarysie 369 Rozdział 10. Związki psychologii z prawem 371 Wprowadzenie 371 Kryteria podziału sfery prawnej 373 Sfera tworzenia prawa. Płaszczyzna doktrynalno-legislacyjna 375 Płaszczyzna społeczno-psychologicznego funkcjonowania norm prawnych 377 Sfera praktyki ścigania i judykatury 380 Płaszczyzna profesjonalno-prawna 380 Płaszczyzna wiadomości specjalnych 382 Płaszczyzna wykonawcza 382 Płaszczyzna prewencyjna 384 Rozdział 11. Psychologiczne a prawne podejście do analizy zachowania 387 Rozdział 12. Analiza tego, co w psychologii obiektywne, ogólne i konkretne. Rozważania metodologiczne 395 Rozdział 13. Płaszczyzna wiadomości i umiejętności specjalnych 401 Rozdział 14. Przedmiot i zadania psychologii sądowej 409 Przedmiot i status metodologiczny psychologii sądowej 409 Zadania praktyczne psychologii sądowej 414 Profesjonalne role psychologa sądowego 417 Rozdział 15. Niektóre problemy metodologiczne i warsztatowe biegłego psychologa 424 Rozdział 16. Etyczno-zawodowe problemy psychologa jako biegłego sądowego 428 Wprowadzenie 428 Specyfika roli zawodowej psychologa jako biegłego a wymagania etyczne 430 Szczegółowe zasady etyczno-zawodowe pracy biegłego sądowego psychologa 435 Część 4. Asocjalność jako przedmiot badań psychologii sądowej. Zastosowanie modelu UROA w sprawach nieletnich 447 Rozdział 17. Psychologiczno-rozwojowa charakterystyka okresu adolescencji 449 Rozdział 18. Pojęcie demoralizacji (D) i niedostosowania społecznego (NS) 456 Pojęcie demoralizacji (D) 456 Pojęcie niedostosowania społecznego (NS) 457 Dewiacyjno-pasożytniczy tryb i styl życia nieletnich 467 Pojęcie trybu życia 467 Asocjalny styl życia nieletnich jako nadrzędny konstrukt teoretyczny NS 475 Rozdział 19. Społeczna etiologia NS, A, D, P jako przedmiot badań i diagnozy psychologii sądowej w sprawach nieletnich 487 Rola rodziny w genezie niedostosowania społecznego nieletnich 487 Wprowadzenie 487 Modele funkcjonowania rodziny 488 Odporność rodziny na czynniki zagrażające i zakłócające 492 Warunki opiekuńczo-wychowawcze i zdolności pedagogiczne rodziców 494 Postawy rodziców i ich wpływ na ważniejsze efekty socjalizacyjne swoich dzieci 500 Wpływ postaw rodziców na strukturę Ja i samoocenę adolescentów 507 Niepowodzenia szkolne jako synergiczny zbiór czynników ryzyka przestępczości nieletnich 509 Wprowadzenie 509 Strukturalno-szkolne uwarunkowania niepowodzeń edukacyjno-wychowawczych uczniów 510 Rodzinne i szkolne korelaty niepowodzeń EWN a asocjalność i przestępczość nieletnich 512 Zjawisko przemocy szkolnej a asocjalność adolescentów 519 Syndromologia osobowościowa adolescentów z grupy niestosującej przemocy ~P 523 Grupy podkulturowe a proces desocjalizacji i specyfika trybu życia przestępczego 527 Wprowadzenie 527 Małe grupy i psychospołeczne mechanizmy ich funkcjonowania 528 Poszukiwanie grupy podkulturowej jako pierwsza faza asocjalności osobowości –1o NS 537 Ideologia grupy dewiacyjnej (IGAD) 540 Funkcjonowanie w asocjalnych grupach podkulturowych jako parcjalny przedmiot badań naukowych i diagnozowania A, NS i D 543 Rozdział 20. Wpływ mass mediów na ryzyko asocjalności i przestępczości nieletnich 549 Rozdział 21. Psychologiczna charakterystyka ułomnej regulacji zachowania osób asocjalnych (UROA) 556 Wprowadzenie 556 Braki w przyjmowaniu perspektywy czasowej a ułomna regulacja osobowości socjalnej (UROA) 557 Procesy i mechanizmy motywacyjne osobowości asocjalnej 561 Wprowadzenie 561 Analiza procesów motywacyjnych dla potrzeb psychologii sądowej 563 Funkcjonowanie samokontroli u nieletnich w ramach UROA 568 Wprowadzenie 568 Przedmiot i przebieg samokontroli w NRO i w UROA 572 Ukierunkowanie aktywności przestępczej nieletnich 581 Analiza skupień przestępstw pospolitych 581 Procesy motywacyjne sterujące dokonywaniem trzech typów przestępstw pospolitych 584 Temperament a UROA 589 Charakterystyka osobowościowa adolescentów stosujących przemoc (P) i niestosujących przemocy (~P) 595 Późny egocentryzm a konsekwencje UROA 610 Rozdział 22. Założenia strukturalizacyjne modelu UROA 623 Strukturalno-funkcjonalna konceptualizacja modelu UROA a model NRO 627 Poziomy regulacji psychicznej a syndromy osobowościowe w modelu UROA 631 Wprowadzenie 631 Asocjalne moduły poznawcze a poziomy regulacji osobowości 635 Moduły poznawcze UROA 641 Niektóre ustalenia pojęciowe 641 Charakterystyka modułów poznawczych UROA 643 Rozdział 23. Typy regulacji UROA 652 Rozkłady empiryczne pomiaru modułów Waltersa (PICTS) i analiza skupień (k-średnich) z innymi testami 652 Analiza skupień k-średnich UROA 654 Syndromologia asocjalnego stylu życia w ramach FAGP wraz z regulacją UROA i uwarunkowaniami etiologicznymi 661 Stopnie niedostosowania społecznego i demoralizacji (Py) w związku z UROA i FAGP wraz z uwarunkowaniami etiologicznymi (Px) 663 Bibliografia 671 Wykaz zastosowanych w książce skrótów i symboli 703 Indeks nazwisk 704 Indeks rzeczowy 711 -10% Animal Rationale Jak zwierzęta mogą nas inspirować? Rodzina, edukacja, biznes Animal Rationale to nie album przyrodniczy. Nie jest także tylko psychologiczną książką. To pięknie ilustrowany, wzruszający przewodnik, który pokazuje, że inspiracji do zmiany na lepsze możemy szukać także w świecie natury. Łukasz Bożycki, przyrodnik i wielokrotnie nagradzany fotograf przyrody, opisuje niezwykłe zachowania zwierząt: taktykę polowania wilków, strategię, za pomocą której błazenek przekształcił śmiertelnego wroga w sojusznika, wzruszające rytuały pogrzebowe słoni, zadziwiająco skuteczną komunikację pszczół i wiele innych. Paweł Fortuna szuka w tych zachowaniach inspiracji dla człowieka: możemy bowiem chronić swoich bliskich niczym piżmowół, być niezłomni jak chomik syryjski, przekraczać ograniczenia jak domowy kot i w stosownym momencie opuszczać rodzinne gniazdo – zupełnie jak pająk krzyżak. Animal Rationale to wspaniała, poruszająca książka o tym, jak zwierzęta mogą nas inspirować – to doskonała lekcja dla ludzi! -23% Autorytaryzm a brzytwa Ockhama Recenzowana praca jest rzadko dziś spotykaną wielostronną, krytyczną monografią jednego z najważniejszych konstruktów teoretycznych z zakresu nauk społecznych. (…) Należy mieć nadzieję, że wśród uważnych czytelników wywoła dyskusję przekraczającą ramy nauk społecznych, w tle całej pracy pojawia się bowiem trafna – choć nie całkiem przyjemna dla naukowców – konstatacja, że przywiązanie do własnych hipotez i do autorytetów bywa silniejsze niż rzetelna weryfikacja empiryczna owych hipotez. prof. dr hab. Krystyna Skarżyńska Książka jest wyrazem imponującego zamysłu autora – dokonania wiwisekcji pojęcia autorytaryzmu (…). Celem, a może po prostu konsekwencją tej wiwisekcji jest dotarcie do „istoty” pojęcia, „rozebranie” go na części składowe, a w rezultacie odarcie z negatywnej wartościowości, ulokowanie w szerszym kontekście społeczno-politycznym, a także identyfikacja głębszego ideologicznego tła popularności tego pojęcia w psychologii. (…) Ogółem dzieło świadczy o ogromnej kompetencji teoretycznej i metodologicznej Autora. Jest to z pewnością najbardziej obszerna praca dotycząca autorytaryzmu, jaka powstała w polskiej psychologii. prof. dr hab. Maria Lewicka Piotr Radkiewicz, doktor psychologii, adiunkt w Instytucie Studiów Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego i w Instytucie Psychologii PAN. Prowadzi badania z zakresu: psychologii społecznej, psychologii politycznej i makropsychologii. Autor kilkudziesięciu artykułów opublikowanych w polskich i zagranicznych monografiach i czasopismach naukowych. Wraz z Renatą Siemieńską jest redaktorem naukowym monografii Społeczeństwo w czasach zmiany (2009). -16% Bądź pewna siebie Wszystko, co dzieje się w naszym życiu – sposób, w jaki działamy, planujemy, reagujemy, tworzymy relacje z otoczeniem – wynika z tego, w jaki sposób myślimy o sobie! Autorka - psycholog i coach - ma duże doświadczenie w pomaganiu ludziom odzyskiwać pewność siebie i wprowadzać pozytywne zmian w życiu. Zwraca również uwagę na najczęściej popełniane błędy i pułapki w relacjach z innymi, radzi jak ich unikać. -11% Cicha siła introwertyków. Jak dorastać w świecie, który nie przestaje gadać Jak dorastać w ekstrawertycznym świecie? Pamiętaj, że spokojny temperament to ukryta supermoc! Introwertycy dokonują niewiarygodnych wyczynów z powodu swojego spokojnego temperamentu, a nie wbrew niemu. Akceptuj i doceń siebie – takim, jakim jesteś. Świat cię potrzebuje. Istnieje mnóstwo sposobów, na jakie twój spokojny styl może się w pełni wyrażać, trafiać i przemawiać do innych. Niech ta książka będzie dla ciebie rodzajem przewodnika, który pomoże ci lepiej wykorzystywać cudowne właściwości i zdolności, jakie posiadasz. Ciche osoby mają najgłośniejsze umysły. Stephen Hawking W gimnazjum wpadałam w przerażenie za każdym razem, kiedy musiałam zabierać głos przed całą klasą. Kiedy miałam omówić treść jakiejś książki, w nocy nie mogłam spać ze zdenerwowania. Pewnego razu byłam tak przestraszona, że stanąwszy przed klasą zamarłam w bezruchu i nie potrafiłam wydobyć z siebie ani słowa. Tymczasem dziś, występując w roli adwokata wszystkich introwertyków, pojawiam się na ekranach telewizorów i komputerów, a także na scenach i estradach w różnych miejscach na całym świecie, wygłaszając wykłady i przemawiając do tysięcy osób zgromadzonych w wielkich salach. (…) Różni ludzie często pytają mnie, czy stałam się ekstrawertykiem, teraz, kiedy już czuję się tak swobodna i pewna siebie podczas publicznych wystąpień i udzielania komentarzy w mediach. Ja jednak przez te wszystkie lata wcale nie zmieniłam się w jakiś fundamentalny sposób. Nadal czuję się czasami skrępowana i onieśmielona. No i niezmiennie uwielbiam swoje ciche i spokojne, refleksyjne ja. Udało mi się odkryć w sobie, uwolnić i wykorzystywać moc bycia cichym i spokojnym. Ty też możesz tego dokonać! [fragment] -8% Człowiek w cyberprzestrzeni Wprowadzenie do psychologii Internetu Szacuje się, że co drugi człowiek na świecie ma dostęp do Internetu, a coraz więcej codziennych aktywności zostaje przeniesionych do cyberprzestrzeni. W tej sytuacji warto się zastanowić nad wpływem globalnej sieci komputerowej na nasze życie. Prezentowana publikacja stanowi wprowadzenie do bogatej tematyki psychologii Internetu, czyli dziedziny zajmującej się oddziaływaniem tego medium na jednostkę. Autorka w przejrzysty i usystematyzowany sposób przedstawiła charakterystykę współczesnych internautów, kreowanie e-tożsamości, cyfrowy narcyzm, agresję słowną w Internecie oraz uzależnienie od cyberprzestrzeni. Książka jest adresowana przede wszystkim do studentów kierunków związanych z informatyką i naukami społecznymi oraz osób zainteresowanych wpływem Internetu na człowieka. To cenna lektura także dla rodziców, opiekunów i nauczycieli zajmujących się wychowaniem młodego pokolenia, dla którego cyberprzestrzeń staje się nieodłączną częścią codzienności. -8% Człowiek w sytuacji nie tylko z perspektywy psychologa Studia inspirowane teorią Tadeusza Tomaszewskiego Zbiór esejów z różnych dziedzin psychologii, a także antropologii kulturowej, paleogeografii i geologii, socjologii, filozofii politycznej, filozofii religii, teologii, historii, orientalistyki, kulturoznawstwa, leksykografii, pedagogiki, genetyki i archeologii, inspirowanych teorią czynności Profesora Tadeusza Tomaszewskiego i powiązanym z nią modelem sytuacji. Autorzy pokazują, co współczesna nauka wnosi do rozumienia pojęcia sytuacji i co niemal pół wieku po ukazaniu się tekstu Profesora (Człowiek w sytuacji, PWN, 1975) możemy powiedzieć nowego o człowieku w wielości sytuacji, których jest on podmiotem. Oddając do rąk Czytelnika tę monografię, chcemy zwrócić uwagę na jeszcze jeden, ważny aspekt: otóż w warunkach, gdy aktualność obowiązujących paradygmatów naukowych zmienia się sezonowo, propozycja Tadeusza Tomaszewskiego może być przykładem pożytku z trwałości ustaleń opartych na rzetelnej wiedzy. Możliwość odniesienia się do nich (czy to na zasadzie aprobaty, czy negacji) staje się argumentem na rzecz wartości tradycji w nauce. […] monografia […] pobudza ciekawość, ale i ją zaspokaja w dużym stopniu. Pozwala także stawiać nowe pytania, a w nauce sytuacje takie należą do najcenniejszych. Okazuje się też, […], że koncepcja czynności i związana z nią koncepcja sytuacji Tomaszewskiego pozostaje użytecznym narzędziem wyjaśniania […] nie tylko złożonych zjawisk psychologicznych, że jest heurystycznie płodna i pojemna, ponieważ wolna od zbędnego psychologizmu. Widać też, jakie dyscypliny naukowe mogłyby najwięcej wnieść, ale i najwięcej skorzystać z zastosowania pojęć teorii aktywności człowieka w sytuacji. (Z recenzji prof. dr hab. Zofii Ratajczak) Eseje zebrane w tomie Człowiek w sytuacji tematycznie wzajemnie ze sobą korespondują, układają się w zróżnicowany dyskurs ukazujący, jak cenne we współczesnej humanistyce jest podejście wielodyscyplinarne. (Z recenzji prof. dr. hab. Adama Grzelińskiego) ********* Humans in Situations – Not Only from a Psychologist’s Perspective. Studies Inspired by the Theory of Tadeusz Tomaszewski A collection of essays from various fields of psychology, as well as cultural anthropology, paleogeography and geology, sociology, political philosophy, philosophy of religion, theology, history, oriental studies, cultural studies, lexicography, pedagogy, genetics and archeology – inspired by Professor Tadeusz Tomaszewski’s theory of activity and related to the underlying situational model. The authors demonstrate what contemporary science brings to the understanding of the concept of a situation, and now, nearly half a century after the publication of Professor Tomaszewski’s text (Humans in situation, PWN 1975) what new insights we have about a human being in the multiplicity of situations he or she finds themselves in. ********* Prof. zw. dr hab. Barbara Bokus – psycholog, psycholingwista. Prowadzi badania dotyczące rozwoju kompetencji językowej i kompetencji komunikacyjnej człowieka. Szczególnie interesuje się dyskursem narracyjnym, procesami konstruowania wspólnego znaczenia w różnych układach interakcyjnych, metaforyczną konceptualizacją pojęć oraz rozumieniem wypowiedzi ironicznych przez dzieci i dorosłych. Inicjatorka i redaktor naczelna (w latach 1997–2014) czasopisma Psychology of Language and Communication (obecnie honorowa redaktor naczelna). Kierownik Katedry Psychologii Poznawczej na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Profesor wizytujący w SWPS Uniwersytecie Humanistycznospołecznym. Współtwórca Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych (MISH) na Uniwersytecie Warszawskim, w latach 1994–2008 zastępca Dyrektora Kolegium MISH UW. Współtwórca Programu Akademia »Artes Liberales« (AAL). Kierownik Międzyuczelnianego Programu Interdyscyplinarnych Studiów Doktoranckich AAL. Członek Komitetu Psychologii Polskiej Akademii Nauk. W latach 2014–2018 prezes Zarządu Fundacji na Rzecz Rozwoju Polskiej Psychologii im. Tadeusza Tomaszewskiego. Członek Rady Konsultacyjnej International Pragmatics Association (IPrA). Autorka, współautorka i redaktor naukowy wielu książek i artykułów, zob. Prof. zw. dr hab. Ewa Kosowska – filolog i kulturoznawca, członek Komitetu Nauk o Kulturze Polskiej Akademii Nauk, w latach 2013–2017 prezes Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego. Pracuje w Zakładzie Teorii i Historii Kultury w Instytucie Nauk o Kulturze i Studiów Interdyscyplinarnych na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Uczestniczy w pracach rad naukowych czołowych polskich czasopism kulturoznawczych. Zajmuje się problemami z obszaru teorii i historii kultury, ze szczególnym uwzględnieniem możliwości wykorzystywania tekstu literackiego w badaniach antropologiczno-kulturowych. Autorka i redaktor naukowy kilkunastu książek oraz licznych artykułów. Opublikowała Postać literacka jako tekst kultury. Rekonstrukcja antropologicznego modelu szlachcianki na podstawie „Potopu” Henryka Sienkiewicza (1990), Negocjacje i kompromisy. Antropologia polskości Henryka Sienkiewicza (2002), Antropologia literatury (2003), Antropologia kultury – antropologia literatury (red., 2005), Stąd do Teksasu (2006), Antropologia kultury – antropologia literatury. Na tropach koligacji (red., 2007), Wstyd w kulturze (red., 1998, 2008), Eurosarmata. O postawach i wyborach Henryka Sienkiewicza (2013), zob. Opiniowanie sądowo-psychiatryczne i sądowo-psychologiczne na potrzeby postępowania sądowego należy do biegłych sądowych, lekarzy psychiatrów i psychologów klinicznych. Kodeks postępowania karnego dopuszcza możliwość zwrócenia się o opinię do instytucji naukowej lub specjalistycznej, jednak na pierwszym miejscu stawia możliwość zasięgnięcia opinii biegłego psychiatry i psychologa klinicznego. Zazwyczaj opinia sądowo- psychiatryczna na użytek postępowania sądowego jest opinią biegłego lekarza psychiatry i biegłego psychologa klinicznego. Biegli mogą wydać odrębne opinie, jak również może to być kompleksowa opinia psychiatryczno-psychologiczna. Za najbardziej optymalny wariant uznaje się konieczność współpracy biegłych psychologa i psychiatry. Zaletą takiego postępowania jest zachowanie jednolitości metodologicznej w diagnozowaniu stanu psychicznego i formułowaniu opinii. Opiniowanie psychiatryczno-sądowe i psychologiczno-sądowe dotyczy opiniowania w sprawach karnych i cywilnych. Opiniowanie sądowo-psychiatryczne i psychologiczne w sprawach karnych Dotyczy: Poczytalności w znacznym stopniu ograniczonej i niepoczytalności osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa. Obowiązkiem biegłego jest potwierdzenie lub zaprzeczenie obecności choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznej i odniesienie się do kwestii rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem w chwili popełnienia czynu. Popełnienie przestępstwa w stanie silnego wzburzenia, które podlega mniejszej karze. Biegły psycholog ocenia poczytalność związaną ze stanem silnego wzburzenia. Ocena pobudek sprawcy przestępstwa. Ocena wiarygodności zeznań. Ocena zdolności świadka do prawidłowego postrzegania, zapamiętywania postrzegań i odtwarzania. Zastosowania środków zabezpieczających wobec osób chorych psychicznie i osób niepoczytalnych. Opiniowania w sprawach nieletnich, którzy popadli w konflikt z prawem bądź z zasadami współżycia społecznego. Badanie ma na celu ocenę stanu zdrowia psychicznego nieletniego w chwili dokonania czynu zabronionego i zdecydowanie o ewentualnej potrzebie zastosowania wobec niego odpowiednich środków leczniczo-wychowawczych. Opiniowanie w stanach upicia alkoholowego np. dotyczy analizy obrazu i podłoża psychopatologicznego upicia w czasie popełnienia czynu np.: czy ma podłoże organiczne, atypowe, co może mieć decydujące znaczenia dla poczytalności. Psychiatra sądowy – opiniowanie w sprawach cywilnych. Biegły psycholog i psychiatra w sprawach cywilnych najczęściej ocenia zdolność do działań prawych w różnych stanach psychicznych. Od sprawności psychicznej, bowiem zależy: ocena skutków prawnych podjętych przez osobę czynności prawnych, możliwość funkcjonowania w określonych sytuacjach społecznych i prawnych oraz prowadzenie własnych spraw w obrocie cywilnoprawnym. Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną. Możliwe jest ograniczenie zdolności prawnej. Dotyczy ono wyłącznie określonych rodzajów praw i obowiązków np. pozbawienia praw rodzicielskich. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się w chwili uzyskania pełnoletności. Nie mają zdolności do czynności prawnej osoby, które nie ukończyły13 lat i ubezwłasnowolnione całkowicie. Opiniowanie psychiatryczno-psychologiczne może dotyczyć zdolności do kierowania swoim postępowaniem, orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu częściowym lub całkowitym. Podstawą ubezwłasnowolnienia może być potrzeba ochrony osoby, której ubezwłasnowolnienie ma dotyczyć np. ochrony majątku lub załatwianiu jej spraw osobistych. Ani choroba psychiczna, ani upośledzenie umysłowe nie wpływają bezpośrednio na zdolność do czynności prawnych i nie przesądzają o ubezwłasnowolnieniu. Opiniowanie psychiatryczno-psychologiczne dotyczące oświadczenia woli, zdolności do świadomego powzięcia decyzji i oceniające psychiczną swobodę działania. Złożenie oświadczenia woli jest podstawą wszelkich działań prawnych np. zawieranie umów, zaciąganie zobowiązań niematerialnych typu zawarcie związku małżeńskiego oraz sporządzanie testamentu. Istnieją sytuacje, w których może wystąpić wada oświadczenia woli, stany faktyczne uzasadniające pozbawienie oświadczenia woli skuteczności prawnej (nieważności). Oznacza to, że brak świadomości lub brak swobody w wyrażeniu woli i powzięciu decyzji powoduje, że bezwzględnie nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę. Dotyczy to szczególnie choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego zaburzenia czynności psychicznych nawet, jeśli jest ono przejściowe. Brak świadomości nie oznacza dosłownie utraty świadomości, charakteryzuje się brakiem rozeznania, niemożności zrozumienia własnych działań i innych, jest niezdawaniem sobie sprawy ze znaczenia postępowania. Zadaniem biegłego psychiatry i psychologa jest ocena, czy osoba mogła świadomie i swobodnie podjąć określoną decyzję i wyrazić swoją wolę. Są to najczęstsze pytania stawiane przez sąd w sprawach testamentowych. Opiniowanie psychiatryczno-psychologiczne może dotyczyć zawarcia małżeństwa bądź jego unieważnienia w kontekście zdolności do zawarcia małżeństwa, które podlega regulacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, i jest związane z chorobą psychiczną bądź upośledzeniem. Może dotyczyć rozwodu, na przykład w sytuacji trwałego i zupełnego rozkładu pożycia będącego wynikiem długotrwałej i poważnej choroby psychicznej. Opiniowanie psychiatryczno-psychologiczne w przypadku postępowania sądowego w sprawach rodzinnych i opiekuńczych. Sądy Rodzinne i Opiekuńcze mają ustawowy obowiązek zwracania się do biegłego psychologa sądowego w sprawach dotyczących osób małoletnich, poniżej 18 roku życia. Opiniowanie w sprawach rodzinnych i opiekuńczych jest kompleksową diagnozą systemu rodzinnego. Zazwyczaj dotyczy spraw rozwodowych np.: Czy orzeczenie o rozwodzie nie zagrozi dobru dziecka. Uregulowanie władzy rodzicielskiej w związku z rozwodem rodziców, który z rodziców lepiej będzie wykonywał władzę rodzicielską. Ograniczenia lub pozbawienia władzy rodzicielskiej. Przywrócenie władzy rodzicielskiej Sposobu uregulowania kontaktów z drugim rodzicem lub innymi osobami, jak mają przebiegać kontakty dziecka z rodzicem niesprawującym nad nim pieczy i władzy. Czy dla dobra dzieci można dopuścić do ich rozdzielenia. Ocena kompetencji wychowawczych rodziców, kwalifikacji kandydatów do pełnienia określonej roli lub wywiązywania się z obowiązków w sprawie dotyczącej pieczy zastępczej. Ocena więzi uczuciowej między dzieckiem a określonymi członkami rodziny Czy dziecko jest lub było obiektem manipulacji jednego z rodziców. Oceny zdolności przedstawienia przez dziecko w sądzie swoich oczekiwań. Sąd i Prokurator może zwrócić się do psychologa sądowego w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego, w celu ugodowego i satysfakcjonującego obie strony rozwiązania zaistniałego konfliktu karnego lub w sprawach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego. Ekspercki Ośrodek Opiniodawczy i KonsultacyjnyZespół stworzony z myślą o ułatwieniu dostępu do specjalistycznych badań diagnostycznych, prowadzonych przez osoby z doświadczeniem biegłych sądowych psychologów w sprawach rodzinnych. Prowadzimy kompleksową diagnostykę w sprawach rodzinnych i wydajemy opinie, które mogą być przedkładane dla celów sądowych. Oferujemy również poradnictwo psychologiczne dla rodzin dotkniętych rozwodem oraz szkolenia dla rodziców podnoszące kompetencje rodzicielskie i wychowawcze. Usługi psychologiczne Badania psychologiczne Prowadzimy kompleksową diagnostykę psychologiczną w sprawach rodzinnych, realizowaną przez osoby z doświadczeniem biegłych sądowych psychologów; Wykonujemy specjalistyczne badania rodziny: dzieci, rodziców, opiekunów obejmujące diagnozę osobowości oraz diagnozę kompetencji rodzicielskich; Wnioski z badań są podstawą do wydania opinii specjalistycznych i/lub są pomocne przy kształtowaniu założeń planu wychowawczego zgodnego z dobrem dziecka. Zobacz więcej - opis i cele badań Badania przydatne na cele poznawcze lub mediacyjne. Konflikt rodziców często wywołuje u dziecka pojawienie się tzw. „konfliktu lojalności”, który może utrudniać każdemu z rodziców obiektywną ocenę i poznanie prawdziwych potrzeb emocjonalnych i preferencji dziecka w zakresie organizacji opieki. Wyniki badań mogą pomóc w uregulowaniu opieki tak, aby była zgodna z dobrem dziecka. Badania mogą kończyć się konsultacją psychologiczną z rodzicami, bądź pisemną opinią, pomocną w prowadzeniu konstruktywnego dialogu pomiędzy partnerami. Przydatne w szczególności w celu: obiektywnego poznania preferencji i potrzeb dziecka; poznania stanowiska dziecka przed sformułowaniem żądania do sądu; ustalenia czy wprowadzenie modelu kontaktów/opieki naprzemiennej będzie zgodne z dobrem dziecka; argumentacji w dyskusji z drugim rodzicem na temat planu opieki. Opinie psychologiczne Wydajemy opinie psychologiczne, które mogą być przedkładane dla celów sądowych i mogące stanowić materiał dowodowy w toku prowadzonych spraw, opinie na okoliczności wskazane przez strony bądź zakreślone przez sąd, w szczególności: ustalenia więzi łączących małoletnie dzieci z rodzicami oceny kompetencji rodzicielskich predyspozycji do uzależnień przemocy w rodzinie i innych W przypadku zgody dwóch stron na badanie – wydana opinia może zastąpić badanie w OZSS, co znacznie skraca czas postępowania. Zobacz więcej - opis i cele opinii Opiniowanie psychologiczne NA CELE SĄDOWE Szczególnie przydatne przy: ustalaniu bądź zabezpieczaniu miejsca pobytu dziecka; ustalaniu bądź zabezpieczaniu kontaktów z dzieckiem; wykazywaniu zasadności bądź przeszkód dla ustanowienia określonego modelu opieki; wykazywaniu braku przeszkód dla sprawowania opieki, np. przy sprawach dotyczących zakazu styczności oraz przysposobienia czy adopcji; wykazywaniu, czy rozwód zagraża dobru dziecka. Konsultacje, terapia, szkolenia Oferujemy: konsultacje psychologiczne dla osób indywidualnych oraz par psychologiczne wsparcie w sytuacjach trudnych terapię krótkoterminową w Podejściu Skoncentrowanym na Rozwiązaniach Prowadzimy indywidualne szkolenia dla rodziców obejmujące zajęcia z psychoedukacji, poszerzające kompetencje rodzicielskie. Pomagamy w przygotowaniu dziecka do rozstania rodziców – szkolimy rodziców w zakresie właściwego komunikowania rozstania oraz dialogu w sprawach wychowawczych. Umożliwiamy odbycia spotkania ze specjalistą z zakresu życia rodzinnego w celu uświadomienia parze następstw rozwodu dla dzieci. Zobacz więcej Konsultacje psychologiczne w przedmiocie konsekwencji rozstania i utrzymywania prawidłowych relacji w rodzinie Konsultacje pomagają zrozumieć i zaakceptować dorosłym własne emocje związane z rozstaniem i jego konsekwencjami. Mogą także być wsparciem dla rodziny w zakresie pomocy dziecku w adaptacji do sytuacji po rozstaniu rodziców. Doświadczenie zespołu psychologów „Audi et Vide” pozwala na przepracowanie z klientami emocji związanych z rozstaniem, a także wykształcenie prawidłowych postaw rodzicielskich pozwalających na wykonywanie wspólnie władzy rodzicielskiej po rozstaniu. Kompetencje W naszym zespole pracują wieloletni biegli sądowi, posiadający praktykę w opiniowaniu sądowo – psychologicznym w sprawach rodzinnych Badania i opinie psychologiczne wykonujemy w zespołach specjalistów (dwóch psychologów lub duecie psychologa i pedagoga); Działamy zgodnie z obowiązującymi standardami postępowania diagnostycznego i zasadami metodologii badań Badania dzieci prowadzimy w tzw. „przyjaznym pokoju”. Metody Pracujemy w oparciu o metody rekomendowane przez pracownię testów psychologicznych polskiego towarzystwa psychologicznego. Prowadzimy badania w sposób nie obciążający emocjonalnie badanych, umożliwiający pełną obiektywizację wyników i sprawne wydanie opinii. Działamy kierując się zasadami etyki obowiązującymi w zawodzie psychologa. Diagnoza dziecka, które doświadczyło przemocy seksualnej, jest bardzo trudna. Dlatego niezwykle ważne jest, aby psycholog podejmujący się tego zadania stosował specjalistyczne metody do uzyskiwania informacji potrzebnych do przeprowadzenia diagnozy i napisania opinii w zakresie wykorzystywania seksualnego. W praktyce psycholog zajmuje się kilkoma rodzajami diagnozy dziecka wykorzystywanego seksualnie i jego rodziny. Jednym z nich jest diagnoza wykonywana na zlecenie klienta gabinetu, poradni czy ośrodka przeznaczona albo do planowania terapii, albo będąca niezbędnym elementem wspomagającym w trakcie postępowania prokuratury czy sądu rodzinnego lub karnego. Drugi rodzaj to diagnoza zamawiana przez prokuraturę lub sąd. Wówczas psycholog powoływany jest jako biegły ad hoc lub wykonuje ją biegły psycholog z listy biegłych sądowych. We wszystkich przypadkach niezbędne jest, aby psycholog posiadał specjalistyczną wiedzę dotyczącą diagnozowania dziecka wykorzystywanego seksualnie, diagnozowania czynników ryzyka, dynamiki oraz cech rodziny i środowiska, w którym dochodziło do przemocy, a także diagnozowania cech sprawcy i mechanizmów jego działania. Kto może dokonać diagnozy wykorzystania seksualnego? Jedynie osoby z odpowiednimi kwalifikacjami i przygotowaniem mogą podjąć się tak specjalistycznej diagnozy. Zajmują się nią psychologowie, specjaliści w diagnozie dzieci i dorosłych wykorzystywanych seksualnie, którzy odbyli długoterminowe kursy związane z tą tematyką. Mogą oni także podjąć współpracę z innymi specjalistami, aby przygotować w pełni profesjonalną i rzetelną dotyczącą diagnozy seksualności osoby podejrzanej o dokonanie takiego czynu oraz matki (lub innego opiekuna wspierającego) dziecka wykorzystywanego seksualnie powinien zrobić specjalista seksuolog. Gdy badamy osobowość czy rozwój procesów poznawczych, warto zwrócić się o pomoc do wykwalifikowanych i certyfikowanych oraz co ważne – doświadczonych i dojrzałych diagnostów, np. w zakresie MMPI-a czy WAIS-a. Jednak podsumowanie otrzymanych informacji i ostateczny kształt diagnozy oraz opinii na temat przemocy seksualnej zależy od specjalistów w diagnozie dzieci i dorosłych wykorzystywanych seksualnie. Osoby te wiedzą, co oznaczają uzyskane informacje w całościowym procesie diagnozy i opisują je w kontekście dynamiki, mechanizmów, cech i objawów typowych dla zjawiska przemocy seksualnej. Kto prosi o diagnozę dziecka w sytuacji podejrzenia wykorzystania seksualnego? Najczęściej o diagnozę proszą matki, zaniepokojone stanem zdrowia psychicznego i fizycznego swojego dziecka. Bywa, że są one zobowiązywane przez różne instytucje, na przykład przedszkole czy szkołę lub motywowane przez adwokatów czy prokuraturę, gdy podejrzenie przemocy zostało już zgłoszone organom ścigania. Matki są też kierowane przez innego psychologa, aby udały się do specjalisty lub też przez nowego partnera, którego niepokoi zachowanie dziecka. Często po diagnozę zgłaszają się matki pełniące rolę matki zastępczej. Znacznie rzadziej o taką diagnozę proszą opiekunowie z domów dziecka i jeszcze rzadziej ojcowie, którzy tylko czasami są zainteresowani badaniem stanu zdrowia swojego dziecka pod kątem doznawanej przez nie przemocy, tym bardziej seksualnej. W jakich okolicznościach matki zwracają się o pomoc? Pewną grupę matek do zwrócenia się o pomoc motywuje własny niepokój dotyczący zachowań syna czy córki i nie zamierzają zgłaszać sprawy organom ścigania. Te matki zazwyczaj kontynuują terapię dziecka, a także własną, aż do momentu, gdy stan zdrowia dziecka poprawi się. Stosują się do zaleceń psychologa dotyczących zapewnienia dziecku bezpieczeństwa (izolacja od sprawcy) i stworzenia dobrych warunków do powracania do zdrowia, zarówno w domu, jak i na przykład na terenie szkoły. Chętnie współpracują z psychologiem i dbają o swoje psychiczne funkcjonowanie. Inną grupę stanowią matki, które przychodzą do psychologa w związku z toczącym się postępowaniem w prokuraturze czy w sądzie. Część z nich rozpoczęła już postępowanie rozwodowe lub o ustalenie widzeń z dzieckiem oraz karne. Ta grupa rzadziej kontynuuje kontakt z psychologiem po wydaniu opinii. Nie są zainteresowane terapią dziecka, lecz ustaleniem stanu formalnego – „rzeczywistej sytuacji”, w jakiej dziecko się znajduje. Te matki budzą najwięcej kontrowersji u profesjonalistów diagnozujących ich dzieci w Ośrodkach RODK i u biegłych. Najważniejsze jest to, by w takiej sytuacji nie zakładać z góry, że matki te kłamią lub zasugerowały dziecku, co ma powiedzieć w trakcie diagnozy. Dzieciom tych matek, całym rodzinom oraz osobom podejrzewanym o wykorzystywanie seksualne należy się wówczas tak samo rzetelna, głęboka i bezstronna diagnoza, jak w sytuacji, gdy nie „pada nawet cień podejrzenia”, że matka chce użyć dziecko do „załatwienia” własnych spraw. Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy to psycholog kieruje się z góry przyjętym przekonaniem, że do przemocy nie doszło, nierzetelnie przeprowadza badanie psychologiczne, akta sądowe czyta bardzo pobieżnie, pomija dane lub zmienia ich znaczenie. Takie postępowanie jest po prostu nieetyczne. Jakie motywy do zdiagnozowania dziecka podają matki? Matki kierują się dobrem dziecka. Chcą wygrać sprawę w sądzie o uregulowanie opieki nad synem czy córką, aby zapewnić dziecku psychiczne i seksualne bezpieczeństwo poprzez brak kontaktu z podejrzanym lub kontakt w obecności matki. Takie wytłumaczenie podają kobiety, które już wiedzą, że z powodu bardzo młodego wieku dziecka lub umorzonego postępowania w prokuraturze nie mają szansy na przeprowadzenie rozprawy w sądzie karnym. Takie też działanie coraz częściej bywa zalecane przez adwokatów lub psychologów, którzy na podstawie badania sytuacji dziecka są przekonani o tym, że dziecko jest krzywdzone, natomiast wiedzą też, że postępowanie prawne z różnych względów nie jest możliwe. Rzadko motywem działania matki jest chęć ukarania „za coś” swojego partnera w postępowaniu sądowym. Jakie obawy i wątpliwości może mieć psycholog? Obawy dotyczą faktycznej motywacji matek do diagnozowania dziecka, gdy zgłaszają się one tuż przed lub w trakcie toczącego się postępowania rozwodowego oraz sytuacji, że dziecko może być narzędziem do wygrania jakiejś sprawy sądowej. Główna obawa wielu psychologów związana jest z tym, że dziecko ze względu na rodzaj motywacji matki nie otrzyma potrzebnej mu pomocy psychologicznej! Wszelkie wątpliwości psychologa wymagają, aby dokonał on jak najbardziej szczegółowej i rzetelnej diagnozy dziecka oraz jego rodziny, a także osoby podejrzewanej o przemoc seksualną – jeżeli jest to możliwe. Badanie podejrzanego czy oskarżonego odbywa się w trakcie diagnozy w prokuraturze. Gdy psycholog zajmuje się dzieckiem poza strukturami sądowymi, nie bada osoby wskazywanej jako sprawca. W takiej sytuacji ta osoba sama musi zadbać o to, aby przeprowadzić jak najbardziej profesjonalną diagnozę swojej osoby i sytuacji. Czy to zrobi czy nie, zależy już tylko od jej motywacji. Jakie zagadnienia należy badać, gdy podejrzewamy przemoc seksualną? Psycholog musi rozpoznać, do jakich form przemocy seksualnej ewentualnie dochodzi, zdiagnozować inne formy przemocy w rodzinie i środowisku, przeprowadzić diagnozę dynamiki przemocy seksualnej i czynników ryzyka, jej mechanizmów oraz objawów u dziecka. Typy, formy i rodzaje przemocy seksualnej Psycholog bierze pod uwagę (za Widera-Wysoczańska, 2010) wewnątrzrodziną przemoc seksualną (w tym kazirodztwo biologiczne), gdy sprawcą jest bezpośredni opiekun dziecka (np. ojciec, matka, dziadek, babcia) lub/i inny członek rodziny oraz zewnątrzrodzinną przemoc seksualną (w tym kazirodztwo psychologiczne), gdy sprawcą jest osoba spoza rodziny, znana dziecku (np. nauczyciel, kolega, przyjaciel rodziny) lub ktoś obcy. Kazirodztwo (incest) można podzielić na: biologiczne – gdy dochodzi do kontaktu krzywdziciela z dzieckiem, z którym łączą go bliskie więzy krwi oraz gdy jest prawnym opiekunem dziecka (rodzice biologiczni, adopcyjni, zastępczy, dziadkowie, rodzeństwo) oraz psychologiczne – gdy obca osoba krzywdząca jest dla dziecka autorytetem, której dziecko zaufało i od której oczekuje ono zainteresowania i bezpieczeństwa, ponadto zależy od niej w wybranych sferach życia (przyjaciel domu, sąsiad, nauczyciel, wychowawca). W obu formach przemocy wewnątrz- i zewnątrzrodzinnej psycholog musi rozpoznawać bezpośredni i pośredni typ przemocy seksualnej. W przemocy bezpośredniej diagnozuje się różne rodzaje zachowań osoby określanej jako sprawca. Jeden z rodzajów to przemoc seksualna z dotykiem: z penetracją i bez penetracji. Drugi to przemoc seksualna bez bezpośredniego dotykania dziecka (np. pornografia, podglądanie, obnażanie się, stosunek w obecności dziecka), trzeci rodzaj to emocjonalna przemoc seksualna (np. wulgarne wyzwiska czy seksualne żarty, międzypokoleniowa zamiana ról, traktowanie dziecka jako partnera, seksualne opisywanie ciała dziecka lub ciała innej osoby w obecności dziecka). Te trzy rodzaje zachowań seksualnych charakteryzują sprawcę aktywnego. W trakcie diagnozy przemocy seksualnej pośredniej psycholog zwraca uwagę na takie rodzaje zachowań sprawcy, jak: celowe przyprowadzanie dziecka do sprawcy; świadome pozwalanie na przemoc i akceptowanie jej; niereagowanie na przemoc seksualną wobec dziecka, gdy opiekun wie o niej i jej nie akceptuje. Tego typu zachowania można zauważyć u sprawcy biernego, którym zazwyczaj jest matka. Typy przemocy w rodzinie oraz środowisku jako kontekst przemocy seksualnej W rodzinach może dochodzić do wielu zdarzeń traumatycznych, które mogą być doświadczane od wczesnego dzieciństwa, przez całe życie człowieka. Wśród nich wymienia się (Widera-Wysoczańska, 2010a, 2010b): — zaburzone więzi z rodzicem: ambiwalentne, unikające i zdezorganizowane, przemoc i zaniedbanie emocjonalne, porzucenie przez rodziców wyjeżdżających do innego kraju za pracą, np. eurosieroty, przemoc i zaniedbanie fizyczne, przemoc seksualna z intymnym dotykiem fizycznym, seksualna bez dotyku; emocjonalna przemoc seksualna, nadopiekuńczość, która może być zarazem przemocą emocjonalną i seksualną, zaliczam też do niej zespół Münchausena by Proxy (zespół Münchausena per procura/przeniesiony, ZMPP), uzależnienia rodzica, np. od alkoholu, leków, narkotyków, pornografii, pracy itp. separacja czy rozwód emocjonalny i/lub fizyczny opiekunów, przemoc ekonomiczna, przemoc medyczna, porwanie przez jednego z rodziców, patologiczne przeżywanie żalu po stracie bliskiej osoby, patologiczne reakcje opiekunów na chroniczne choroby dziecka lub innego członka rodziny, prześladowanie i śledzenie (stalking) przez partnera lub inną osobę bliską czy obcą. Poza rodziną może także dochodzić do wielu interpersonalnych zdarzeń traumatycznych wobec dzieci i dorosłych, które są jednorazowe lub trwają jakiś czas. Wśród nich występuje między innymi: — przemoc międzyrówieśnicza emocjonalna, fizyczna i seksualna w przedszkolu czy w szkole oraz na podwórku, przemoc ze strony nauczycieli w szkole: ignorowanie, wykluczanie, zaniedbywanie ucznia w sytuacji zagrożenia w grupie rówieśniczej oraz przemoc aktywna: słowna, emocjonalna i fizyczna czy seksualna, mobbing i dyskryminacja w zakładach pracy – przemoc ekonomiczna, emocjonalna, seksualna (niekiedy także fizyczna) w pracy ze strony przełożonych czy kolegów, przemoc w grupach religijnych: emocjonalna, fizyczna i seksualna, przemoc w sektach: ekonomiczna, emocjonalna, fizyczna i seksualna, przemoc w różnych instytucjach, prześladowanie grup społecznych czy religijnych, niewolnictwo, prostytucja i filmy pornograficzne. Światowa Organizacja Zdrowia wyróżnia ponadto bardzo ważną kategorię: —„przemoc zadawana sobie samemu”, której przejawami są uszkodzenia ciała i zachowania samobójcze oraz wyniszczające uzależnienia. Dynamika przemocy seksualnej Aby można było stwierdzić, czy doszło do przemocy seksualnej wobec danego dziecka, należy zbadać dynamikę przemocy seksualnej (Widera-Wysoczańska, 2008, 2011). Występujący w niej układ elementów, które wzajemnie się na siebie nakładają, jest typowy dla mechanizmów przemocy seksualnej wobec dziecka. Na początku pojawia się faza uzależniania dziecka od sprawcy za pomocą uwodzenia lub zastraszania. Sprawca manipuluje również opiekunem dziecka tak, aby uśpić jego czujność, często stosując desensytyzację. W tej fazie obserwuje się występowanie przemocy seksualnej bez dotyku oraz emocjonalnej przemocy seksualnej. Ma ona doprowadzić do tego, że w sytuacji wystąpienia ostrej przemocy seksualnej z dotykiem (z penetracją lub bez), dziecko nie ujawni nikomu, że jest krzywdzone, a matka lub inny opiekun nie zauważy, że dziecku dzieje się krzywda lub jeżeli nawet to przeczuwa, zignoruje to. Sprawca stale dba o utrzymywanie sekretu przez dziecko i otoczenie. Nadal uwodzi on lub zastrasza osobę krzywdzoną. Bada się tu motywację osoby wskazywanej jako sprawca do zachowania tajemnicy i służące temu zachowania oraz przyczyny nieujawniania sekretu przez dziecko. Informacje podawane w tym względzie przez dziecko bywają dramatyczne, zwłaszcza gdy sądziło ono – często słusznie, że matka wiedziała o tym, że było krzywdzone i nic w tej sytuacji nie zrobiła. Gdy dochodzi do ujawnienia przemocy seksualnej, rozpoznaje się, czy doszło do ujawnienia celowego czy przypadkowego. Bada się okoliczności ujawnienia celowego: jakimi słowami dziecko ujawniło, ile razy i komu ujawniło, jaka była reakcja tej osoby na ujawnienie oraz jak zachowały się inne osoby z otoczenia dziecka, gdzie wówczas była osoba wskazywana jako sprawca, jak ta osoba zareagowała, gdy dowiedziała się o tym, co powiedziało dziecko. Bada się także sytuację ujawnienia przypadkowego. Bierze się pod uwagę motywację dziecka (małego lub starszego) do ujawnienia. Kolejny element dynamiki przemocy seksualnej to zaprzeczanie lub ignorowanie ujawnienia przez podejrzanego, opiekuna dziecka, rodzinę, a następnie przez Policję, prokuraturę, badającego psychologa i sądy. Dziecko jest w ten sposób przymuszane do wycofania się z ujawnionego sekretu. Należy dokładnie rozpoznać, jakie mechanizmy wykorzystywane są przez osobę wskazywaną przez dziecko jako sprawca w relacjach pomiędzy nim a dzieckiem – w przeszłości, w trakcie trwania przemocy przed ujawnieniem oraz po ujawnieniu. Mechanizmy te prowadzą do uwiedzenia dziecka lub do zastraszenia i obarczenia poczuciem winy, zniekształcają spostrzeganie siebie, sprawcy, innych ludzi i świata – oczywiście na korzyść krzywdziciela i tego, co on robi. Utrudniają dziecku ujawnienie przemocy. Są to między innymi: lojalność wobec sprawcy i idealizacja sprawcy, identyfikacja ze sprawcą, syndrom sztokholmski, wyuczona bezradność, alternatywna rzeczywistość, unikanie, odrętwienie, dysocjacja. Ważne są też mechanizmy, które powstają pomiędzy matką a dzieckiem. Pokazują one co może utrudniać dziecku ujawnienie doznanych krzywd, gdy sprawcy nie ma w gabinecie (ale jest w umyśle dziecka), a tym bardziej w obecności sprawcy, gdy jest wzywany np. do RODK razem z dzieckiem. Przeanalizowanie ich przez specjalistę może wykazać, że dziecko nie jest w stanie powiedzieć czegokolwiek na temat doznanych krzywd, gdy wskazywany przez nie sprawca jest na korytarzu lub w gabinecie obok, gdy dziecko widziało go tuż przed badaniem i otrzymało od niego prezent (co często czynią ojcowie podczas badania w RODK). Czynniki ryzyka przemocy seksualnej w rodzinie i środowisku Czynniki specyficzne zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia przemocy seksualnej z dotykiem wobec dziecka w danej rodzinie lub wskazują na jej występowanie. Zdiagnozowanie ich uwiarygodnia wypowiedzi dziecka i opiekuna na temat ewentualnej przemocy seksualnej (Widera-Wysoczańska, 2005). Należą do nich między innymi oglądanie i posiadanie pornografii, współżycie w obecności dziecka, nagość i kąpiele, seksualizacja relacji, przemoc w rodzinie, zwłaszcza fizyczna oraz seksualna partnerów wobec siebie, stopień monitorowania dziecka oraz występowanie czynników stresu pourazowego. Rozpoznajemy także czynniki niespecyficzne, dotyczące struktury rodziny, relacji, ról i zasad związanych z występowaniem jakiejkolwiek przemocy w rodzinie. Badanie matki Rozpoznajemy stan matki dziecka, która zgłosiła podejrzenie przemocy seksualnej. Ważne jest poznanie jej historii życia i funkcjonowania zarówno w rodzinie pochodzenia, jak i w obecnej, w tym występującej przemocy i zaniedbania. Poznajemy jej relacje z dzieckiem i sposób budowania więzi, a także jej udział w dynamice przemocy seksualnej, a zwłaszcza reakcje na ujawnienie przez dziecko przemocy seksualnej. Ważny jest stan psychiczny matki i cechy osobowości, w tym występowanie u niej PTSD oraz innych zaburzeń. Badamy motywację matki do kłamania na temat przemocy seksualnej. Od niej także uzyskujemy (lub nie) informacje o specyficznych i niespecyficznych objawach przemocy seksualnej u dziecka. Badanie dziecka Dziecko obserwujemy w gabinecie pod kątem objawów przemocy seksualnej (specyficznych i niespecyficznych). Te informacje pozwalają rozpoznać rozwój psychoseksualny dziecka i występowanie u niego rozwojowych lub dysfunkcjonalnych zachowań seksualnych. Do objawów niespecyficznych przemocy seksualnej zalicza się te, które wskazują na doświadczanie przez dziecko w trakcie jego życia jakiejś przemocy: emocjonalnej, fizycznej, seksualnej, zaniedbania lub porzucenia oraz uzależnień rodziców, ale nie można dokładnie rozpoznać jakiej (Widera-Wysoczańska, 2010, 2011); zachowania peritraumatyczne; ostre reakcje na uraz (ASD, z DSM IV-TR lub z ICD-10); objawy chroniczne po stresie pourazowym, chroniczne PTSD proste (z DSM-IV-TR oraz DSM-V-TR lub z ICD-10); objawy złożonego PTSD – długoterminowe oraz ewentualnie występujące zaburzenia dziecięce, które są związane z sytuacjami życiowymi dziecka. Zwraca się także uwagę na inną symptomatologię opisywaną w literaturze, która wskazuje na występowanie objawów doświadczania przemocy. Objawy specyficzne przemocy seksualnej u dziecka są typowe jedynie dla dzieci doświadczających przemocy seksualnej lub występują ze znacznie większym nasileniem i częstotliwością u dzieci po tej formie przemocy niż po innej traumie. Rozpoznajemy je za pomocą symptomów opisanych między innymi w Child Sexual Behavior Inventory, dla dzieci w wieku od 2. do 12. roku życia (Friedrich, 1997). Korzystamy z syndromów, które zostały stworzone specjalnie do diagnozy sytuacji i zachowań dziecka wykorzystywanego seksualnie i należą do nich Child SexualAbuse Accommodation Syndrome (Summit, 1983); czteropoziomowa klasyfikacja symptomów przemocy seksualnej (Fransec Sink, 1988) oraz model dynamik traumagenicznych u dzieci wykorzystywanych seksualnie (Finkelhor & Browne, 1985). Inne symptomatologie opisują zewnętrzne i wewnętrzne specyficzne symptomy przemocy seksualnej we wszystkich sferach życia i na różnych etapach rozwoju, od niemowlęctwa do adolescencji i życia dorosłego. Pamiętajmy, że do objawów specyficznych zalicza się także cechy w rysunkach typowe dla dzieci wykorzystywanych i sposób ujawniania przez dziecko doznanej przemocy (werbalny, niewerbalny). Ważne jest rozpoznawanie u dziecka czynników wpływających na jego zdolność do budowania resilience. Niektóre dzieci w momencie badania nie mają już objawów zewnętrznych lub wyglądają na zupełnie zdrowe. Nie oznacza to, że do przemocy nie doszło. Kryteria oceny zachowań seksualnych u dziecka Za pomocą poniżej opisanych kryteriów można rozpoznać niepokojące i rozwojowe zachowania u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Wskazują one na to, czy zachowania dzieci wobec siebie są normatywne i rozwojowe, czy raczej wynikają z doznanej już przemocy seksualnej oraz opisują przemoc międzyrówieśniczą. Należą do nich: wiek (podobny/dwa lata), poziom rozwoju fizycznego i emocjonalnego (podobny/silniejszy), zgoda (wspólna/przymus, groźby), motywacja (ciekawość/rozładowanie napięcia), ogólne zachowania dzieci (zaciekawienie, rozluźnienie/agresja, lęk), typ zachowań seksualnych (ubranie, do pasa, bez dotyku/przymuszanie, dotyk, przedmioty, zachowania publiczne), częstotliwość (raz/często, kompulsja, uporczywość). Zmienianie się objawów w czasie i ich wpływ na rozpoznawanie przemocy seksualnej Należy pamiętać, że objawy specyficzne i niespecyficzne widoczne są u dziecka przez określony czas. Objawy peritraumatyczne widoczne są jedynie w trakcie trwania przemocy i chwilę po. O nich możemy się dowiedzieć od dziecka i innej osoby, która widziała jego zachowania zaraz po doznanej przemocy. Psycholog nie zaobserwuje ich w gabinecie. Objawy ostre widoczne w zewnętrznym zachowaniu dziecka utrzymują się do około 4 tygodni. Gdy dziecko jest w tym czasie diagnozowane, specjalista może zaobserwować objawy behawioralne, emocjonalne i poznawcze przemocy seksualnej. Jednak nie zawsze są one widoczne w gabinecie w krótkim (na przykład przez pół godziny, gdy psycholog widzi dziecko) czy w jednorazowym badaniu. Diagnosta powinien widzieć dziecko kilka razy, aby „próbka” obserwowalnych zachowań była wiarygodna. Po upływie około 1 miesiąca, gdy dziecko jest odizolowane od osoby podejrzanej o przemoc seksualną, ostre objawy zewnętrze przyjmują charakter uwewnętrznionych długoterminowych i chronicznych. Wówczas bardzo trudno je zauważyć w krótkim kontakcie psychologa z dzieckiem. Wymagana jest wtedy dłuższa diagnoza. Z pewnością wiarygodnych danych diagnostycznych dostarcza terapia dziecka. Warto czerpać informacje od psychologa pierwszego kontaktu, czyli tego, który pierwszy diagnozował dziecko. On może posiadać najobszerniejszą wiedzę na temat sytuacji dziecka. Pamiętajmy również o symptomach odroczonych, nawrotach i problemach wtórnych. Zarówno objawy niespecyficzne, jak i specyficzne wraz z upływem czasu zmieniają swoje nasilenie i swoją treść. Widoczne w zachowaniu (zewnętrzne) mogą zanikać, gdy kontakt ze sprawcą jest przerwany oraz nawracać, gdy kontakt zostaje ponowiony. Mogą pojawiać się z opóźnionym początkiem (po 6 miesiącach). Objawy ostre, krótkoterminowe (do 1 miesiąca) zamieniają się w długoterminowe (do końca życia). Objawy widoczne na zewnątrz przemieniają się w wewnętrzne. Ponadto objawy zamieniają się we wtórne problemy życiowe, które nie zawsze są już kojarzone z przemocą seksualną. Wiarygodność dziecka wykorzystywanego seksualnie W literaturze przedmiotu opisano pięć kryteriów do rozpoznawania wiarygodności dziecka, które zgłasza przemoc seksualną (Jones, McGraw, 1987). Są to: detale, poziom opisu i spontaniczności, afekt, progresja, sekret. Badanie osoby podejrzanej/oskarżonej o wykorzystywanie seksualne dziecka Jeżeli psycholog dokonuje badania na zlecenie prokuratury lub sądu, często słyszy pytanie na temat funkcjonowania podejrzanego czy oskarżonego. Wówczas ważne jest zbadanie jego historii życia, w tym doznawanej przemocy w rodzinie pochodzenia i w obecnej, jego rozwoju psychoseksualnego, a zwłaszcza uzależnienia od seksu, w tym pornografii (!). Psycholog diagnozuje jego osobowość oraz ewentualnie występujące parafilie (u sprawców regresyjnych najczęściej nie są diagnozowalne, bo nie występują), rodzaje agresywności, przekonania na temat kobiet i dzieci czy relacji międzyludzkich, czyli zniekształcenia poznawcze sprawców. Najważniejsze jest diagnozowanie mechanizmów zaprzeczania typowych dla sprawców przemocy seksualnej (Salter, 1988; Widera-Wysoczańska, 2010). Warto, aby częścią dotyczącą seksualności sprawcy zajął się specjalista seksuolog. APA podaje, że nie rozpoznamy czy ktoś jest sprawcą, badając go. Rozpoznajemy natomiast cechy typowe dla sprawców przemocy seksualnej, opisane w literaturze. To sąd zadecyduje czy dana osoba jest winna zarzucanych jej czynów. Na podstawie tych danych psycholog może rozpoznać, czy osoba zgłaszana przez dziecko posiada cechy typowe dla sprawcy fiksacyjnego (klasyczny pedofil) lub regresyjnego (Groth, 1982), w tym również psychopatycznego (Beisret, 2008, Salter, 2005). Psycholog określa również, które rodzaje parafilii towarzyszą powyższej diagnozie (za: DSM V i ICD-10). Na przykład może to być pedofilia (czynności seksualne z udziałem dziecka, które nie weszło w okres pokwitania, zwykle w wieku 13 lat lub młodsze); hebefilia (kontakt z osobami w wieku dojrzewania, 10–14 lat); efebofilia (kontakt z osobami w późnym wieku dojrzewania, 15–19 lat, np. między dorosłymi mężczyznami a chłopcami w późnym okresie), wykorzystywanie chłopców przez księży (parafilia niespecyficzna, DSM korofilia (skłonność homoseksualnych kobiet do młodych dziewcząt). Charakterystyka typowych sprawców wykorzystujących dzieci Do diagnozy niezbędna jest wiedza na temat cech charakterystycznych sprawców wykorzystujących dzieci. Jest to sprawca regresyjny, pedofil lub efebofil albo hebefil, uzależniony o seksu, w tym pornografii. W młodości miał kłopoty z nawiązywaniem relacji z rówieśnikami, w życiu dorosłym ma mało przyjaciół lub w ogóle ich nie ma, jest związany z kościołem i deklaruje, że jest osobą wierzącą. Zgłasza wiele partnerek/brak innych partnerek przed zawarciem małżeństwa. Często zdradza żonę z innymi kobietami (częściej na portalach pornograficznych). Szuka partnerek z małymi dziećmi, potem je porzuca i szuka kolejnych. Kontroluje partnerkę/żonę przy pomocy pieniędzy i stosuje wobec niej przemoc emocjonalną, a także fizyczną i seksualną. Jest infantylny. Tworzy zaburzone więzi, uwodzi wybrane dziecko lub traktuje je jako „kopciuszka”. Nie czuje empatii wobec wykorzystywanego dziecka. Może mieć cechy osobowości hipochondrycznej, depresyjnej i histerycznej (razem) lub paranoicznej z cechami psychopatii w zachowaniu (wówczas skala depresji nie jest podwyższona). Widoczna jest derealizacja (w kwestionariuszu DES) i zniekształcenia poznawcze (w PTSD złożonym). Posługuje się mechanizmami zaprzeczania typowymi dla sprawców przemocy seksualnej, w tym całkowitym zaprzeczaniem, wskazywaniem, że nie jest taką osobą, o jaką się go posądza, minimalizacją, przerzucaniem odpowiedzialności. Charakterystyczny obraz matek dzieci wykorzystywanych Matka dziecka wykorzystywanego seksualnie zazwyczaj zaniedbuje emocjonalnie i czasami też fizyczne swoje dziecko. Nie daje mu wsparcia i nie monitoruje jego zachowań ani postępów w rozwoju. Chętnie „pozbywa” się dziecka na jakiś czas. Deklaruje przy tym, że jest ono dla niej najważniejsze. Zaniedbuje jego choroby lub stosuje niekonwencjonalne sposoby leczenia (dzieci mają choroby psychosomatyczne). Jest depresyjna, często histeryczna, z cechami osobowości zależnej od męża. Z zaburzoną empatią wobec dziecka. Matka często wie/domyśla się, że dziecku dzieje się krzywda, ale nie reaguje i zaprzecza tej rzeczywistości w różny sposób: milcząc, oskarżając dziecko, tworząc nieprawdziwą, alternatywną rzeczywistość. Źródło: Widera – Wysoczańska A. (2015). Diagnoza psychologiczna dziecka wykorzystywanego seksualnie i jego rodziny. Niebieska Linia, 3(98). © Wszelkie prawa zastrzeżone Dalsze rozpowszechnianie artykułu tylko za zgodą autorki. © Wszelkie prawa zastrzeżone

badanie dziecka przez psychologa sądowego